Անարդյունավետություն, կամայականություն, տագնապալի ցուցանիշներ. «Փաստ»

«Փաստ» օրաթերթը գրում է.

2024 թվականի պետական բյուջեի կատարման հաշվետվությունը բացահայտում է մի շարք համակարգային խնդիրներ, որոնք առավել մանրակրկիտ դիտարկման կարիք ունեն՝ հասկանալու համար ինչպես ֆինանսա-տնտեսական քաղաքականության արդյունավետության սահմանները, այնպես էլ պետական կառավարման կառուցվածքային բացթողումներն ու քաղաքական անհավասարակշռությունները։

Ընդհանուր տնտեսական միջավայրի համեմատաբար կայունության ֆոնին, երբ առկա էին տնտեսական աճի համար բոլոր անհրաժեշտ պայմանները, Հայաստանի տնտեսությունն անցած տարվանից սկսած գրանցում է աճի տեմպերի ակնհայտ դանդաղում՝ պայմանավորված մի շարք իրողություններով, որոնցից առանցքայինը նախորդ տարիներին սկսված խթանիչ գործոնների մարումն է։ Այս իրավիճակում գրանցվել է 5,9 % տնտեսական աճ, ինչը մակրոտնտեսական առումով, անշուշտ, դրական ցուցանիշ է, սակայն պետք է դիտարկվեն ոչ միայն թվաբանական, այլև աճի նման տեմպերի որակական ցուցանիշները՝ հաշվի առնելով դրա կառուցվածքը և ազդեցությունը ընդհանուր տնտեսական հիմքերի վրա։

«Լույս» հիմնադրամի կատարած վերլուծությունը վկայում է, որ այդ աճը հիմնականում ձևավորվել է ծառայությունների և առևտրի ոլորտների շնորհիվ, որոնց ազդեցությունն ավելացված արժեքի ստեղծման հարցում գրեթե էականորեն սահմանափակ է։ Այս առումով կարևոր է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ տնտեսական աճի մասնաբաժնում մեծ տեղ է զբաղեցրել տարեսկզբին ոսկերչական ապրանքների վերաարտահանման ծավալների կտրուկ աճը, սակայն այս գործընթացի ազդեցությունն աստիճանաբար չեզոքացվեց։ Բայց քանի որ տնտեսական ցուցանիշները հաշվարկվում են հենց այսպիսի անցողիկ ներգործություններով, ապա իրական տնտեսական էֆեկտը վերածվում է ընդամենը մակերեսային երևույթի, որը երկարաժամկետ զարգացման առումով ունի խիստ թույլ արդյունավետություն։

Տնտեսական աճի մասով, նույնիսկ եթե այն թվով արտահայտվում է 5,9 %-ով, պետք է հարցադրում արվի՝ արդյոք այն ձևավորվե՞լ է տնտեսության այն հատվածներում, որոնք կարող են ապահովել կայուն զարգացում և սոցիալական բարելավում։ Հակառակ պարագայում, բյուջեի կատարողականն առավելապես մնալու է թվաբանական վարժություն, որի իրական արժեքը չափվում է ընդամենը հաշվետվությունների մակարդակում, այլ ոչ թե հասարակության առօրյայի բարելավման հիման վրա։

Պետական բյուջեի հիմքում դրված կանխատեսումներից շեղումները նույնպես, որոնք արձանագրվել են թե՛ եկամուտների, թե՛ ծախսերի մակարդակում, խոսում են մի կողմից՝ տնտեսության փխրունության ու թույլ իմունիտետի, իսկ մյուս կողմից էլ՝ կառավարական կանխատեսումների ու դրանց շուրջ ձևավորվող գործընթացների ոչ ճշգրիտ բնույթի մասին։ Նկատի ունենանք, որ անցած տարի տնտեսական աճը կազմել է կառավարության կանխատեսած 7 %-ից 1,1 %-ով քիչ, ինչն ինքնին կարող էր համարվել համեստ շեղում, եթե դա չուղեկցվեր մյուս հիմնական մակրոտնտեսական ցուցանիշների անկմամբ։ Հարկեր/ՀՆԱ հարաբերակցությունը կազմել է 23,6 %՝ նախանշված 24,9 %-ի փոխարեն, իսկ միջին գնաճը կազմել է ընդամենը 0,3 %՝ կանխատեսված 3,2 %-ի դիմաց։ Այս ամենի հետևանքով հարկային եկամուտների հավաքագրումը հետ է մնացել պլանավորվածից՝ 222,7 մլրդ դրամի չափով։

Սա, ըստ էության, բյուջեի ծրագրավորման համակարգի խոցելիության խորհրդանիշ է, երբ տնտեսության իրական տեմպերը և գնաճային միջավայրը չեն համապատասխանում նախանշված ֆիսկալ հիմքերին։ Իսկ նման ոչ ճշգրիտ կանխատեսումները և շեղումները ոչ միայն բարդացնում են պետական ծրագրերի իրագործումը, այլև նվազեցնում են հանրային վստահությունը բյուջետային գործընթացի նկատմամբ։

Սակայն իրադրությունը մտահոգիչ է նաև ծախսերի կատարման մակարդակում արձանագրված խնդիրների խորության տեսանկյունից։ Ընդհանուր ծախսերի կատարողականը կազմել է 93,9 %՝ նախորդ տարվա 97,1 %-ի համեմատ։ Փաստացի, արդեն տարիներ շարունակ կապիտալ ծախսերի թերակատարումը Հայաստանի համար դարձել է սովորական երևույթ։ Այնինչ, կապիտալ ծախսերը համարվում են տնտեսության զարգացման շարժիչ գործոններից մեկը, որոնք ունեն երկարաժամկետ կառուցվածքային ազդեցություն։ Երբ այդ հատվածում առկա է թերակատարում՝ հատկապես հանրային ենթակառուցվածքների, կրթական և առողջապահական համակարգերի ոլորտներում, ապա դա նշանակում է ոչ միայն կոնկրետ ծրագրերի ձախողում, այլև երկրի մրցունակության համակարգային թուլացում։

Նշված հատվածում առավել տագնապալի է հանրակրթական և նախադպրոցական հաստատությունների հիմնման, կառուցման և բարելավման ծրագրի կատարման մակարդակը՝ ընդամենը 35,3 %, ինչը փաստացի նշանակում է, որ երեխաների կրթական միջավայրի բարելավման ուղղությամբ իրականացվող պետական ջանքերը անարդյունավետ են եղել։

Ծախսերի կատարման խնդիրը միայն ընդհանուր կատարողականի մակարդակով սահմանափակվող երևույթ չէ։ Ծրագրային մակարդակում ուսումնասիրությունները ցույց են տալիս, որ մի շարք կարևոր ոլորտներում ևս կան լրջագույն թերակատարումներ՝ որոշ դեպքերում նույնիսկ չգերազանցելով 50 %-ը։ Սա վկայում է ոչ միայն բյուջետային պլանավորման սխալների, այլ նաև բյուջետային կառավարման ցածր ինստիտուցիոնալ կարողությունների մասին։ Մինչ որոշ ծրագրեր չեն իրագործվում, պետական ռեսուրսները վերաուղղվում են այլ նախագծերի, ընդ որում՝ առանց ռազմավարական հիմնավորումների, ինչը պոտենցիալ կոռուպցիոն ռիսկեր է առաջացնում և տպավորություն թողնում բյուջետային ռեսուրսների տեղաշարժի կառավարման կամայականության մասին։ Մյուս կողմից էլ՝ միջին գնաճի զգալիորեն ցածր մակարդակը՝ 0,3 %, թեև մակրոտնտեսական մակերեսից կարող է թվալ դրական միտում, իրականում դարձյալ ունի երկակի ազդեցություն։

Մի կողմից՝ դա հուշում է, որ սպառողական գների ճնշումը մեղմ է եղել, սակայն մյուս կողմից էլ՝ ցուցիչ է ընդհանուր պահանջարկի նվազման մասին, որը կարող է կապված լինել բնակչության գնողունակության անկման հետ։ Հատկապես, երբ հարկաբյուջետային քաղաքականության հիմնական նպատակներից է ներքին պահանջարկի խթանումը՝ ներդրումային ծրագրերի և սոցիալ-տնտեսական աջակցության միջոցով, այսպիսի ցածր գնաճը կարող է մատնանշել տնտեսական ակտիվության կառուցվածքային խնդիրներ, այդ թվում՝ կապիտալ ներդրումների սառեցման պատճառով։ Այս ամենը վկայում է այն մասին, որ Հայաստանի ունեցած կարողությունների օգտագործման և ինստիտուցիոնալ արդյունավետության խնդիրները սուր բնույթ են կրում։

ԱՐԹՈՒՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ

Մանրամասները՝ «Փաստ» օրաթերթի այսօրվա համարում

դիտվել է 24 անգամ
Լրահոս
Ռուսաստանը մոտենում է հաղթանակին, իսկ Ուկրաինան Եվրոպայի հետ միասին պարտվել է. Օրբան Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը կբարձրացնի օտարերկրյա ներդրողների հետաքրքրությունն Ադրբեջանի նկատմամբ. Նիդեռլանդների խոշորագույն բանկային խումբ Վանա լիճն օրեցօր ցամաքում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի նախնական ցանկում ընդգրկվել են Երևանի ուրարտական ժառանգությունը, Գառնի հնագիտական համալիրը և Քարերի սիմֆոնիան Երևան-Գյումրի-Բավրա ճանապարհին «Nissan March»-ը դուրս է եկել երթևեկելի գոտուց, բախվել բետոնե սյանը և գլխիվայր հայտնվել երթևեկելի գոտուց դուրս Թրամփի և Սի Ծինփինի հանդիպման մեծ հավանականություն կա. Ռուբիո Ֆրանսիան Եվրոպայում Ռուսաստանի «գլխավոր թշնшմին է». Ֆրանսիայի բանակի հրամանատար Պատրանքներ չարժե ունենալ. «Փաստ» «Փաշինյանը հայտնվել է աքցանի մեջ, մի կողմից՝ հայ ժողովուրդն է իր ակնկալիքներով, մյուս կողմից՝ Ալիևը և նրան աջակցող Էրդողանն իրենց ակնկալիքներով. նա մանևրի տեղ չունի». «Փաստ» Ինչպես էլ «փաթեթավորեն», էությունը չի փոխվում. «Փաստ» Փաշինյանը հանձնում է, այսպես կոչված, «Զանգեզուրի միջանցքը»՝ հարվածելով ՌԴ-ին ու Իրանին. «Փաստ» Հայաստանի աշխարհաքաղաքական փակուղին. անդառնալի զիջումներ և Սյունիքի «գիծը»՝ որպես վերջնակետ. «Փաստ» Մոտ 90 տոկոսը դեռևս հայտարարագիր չի լրացրել. ի՞նչ սպասել մնացած 3,5 ամսում. «Փաստ» Փաշինյանին շատ է անհանգստացնում նոր ուժերի համախմբման հեռանկարը. «Փաստ» Ի՞նչ է սպասվում սեպտեմբերի 1-ից երևանյան երթևեկության հետ կապված. «Փաստ» Առգրավված առարկաների մեջ հայտնաբերվել են մարտական նռնակ և ռազմամթերք հանդիսացող էլեկտրական անդրապայթիչներ. ՔԿ Վեհափառն ընդունել է ԱՄՆ Հայոց Արևելյան թեմի ուխտավորներին Գազայում իսրայելական նոր հարվածները 50-ից ավելի պաղեստինցու կյանք են խլել ԱՄՆ պետքարտուղարը Լավրովի հետ հանդիպումից հետո կոչ է արել Եվրոպային Կիևին ավելի շատ Patriot համակարգեր տրամադրել Թայվանը ցուցադրում է ամերիկյան նոր Abrams տանկերի հզորությունը Աֆրիկայի չորս ամենահարուստ մարդիկ ավելի շատ կարողություն ունեն, քան մայրցամաքի բնակչության կեսը Երևանում մոտոցիկլի և բեռնատարի բախման հետևանքով մոտոցիկլը հայտնվել է «ԶԻԼ» բեռնատարի տակ, մոտոցիկլավարը տեղափոխվել է հիվանդանոց Ապօրինի շրջանառությունից հանվել է 6 կիլոգրամից ավելի թմրանյութ Անօդաչու սարքի միջոցով «Սևան» քրեակատարողական հիմնարկի տարածք ներնետվել է բջջային հեռախոս Թուրքիան Հարավային Ասիայում խաղաղության և կայունության կողմնակից է. Ֆիդան
Ամենաընթերցվածները